สมุทรปราการถือว่าเป็นแหล่งรวบรวมของขึ้นชื่อมากมาย ไม่ว่าจะเป็นอาหารทั้ง ปลาสลิด กุ้งเหยียด มะม่วงน้ำดอกไม้ สถานที่ท่องเที่ยวต่างๆ เช่น สถานตากอากาศบางปู สวนศรีนครเขื่อนขันธ์ แหล่งอุตสาหกรรม รวมถึงประวัติศาสตร์อันยาวนาน สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นความภาคภูมิใจของชาวปากน้ำทั้งสิ้น แต่อีกหนึ่งความภาคภูมิใจที่จะไม่พูดถึงคงเป็นไปไม่ได้ นั่นคือ ส้มเทพรส
นายนภดล ทองมั่น หรือ เต้ย ผู้พลิกฟื้นส้มเทพรสที่เกือบสูญพันธุ์ไปแล้วเมื่อประมาณ 30 ปีที่ผ่านมา ซึ่งในขณะนั้นบ้านของเต้ยได้มีต้นแม่พันธุ์ และได้ทำการตอนกิ่งเพื่อขยายพันธุ์จนได้ผลผลิตประมาณ 40-50 ต้น เมื่อผลิดอกออกผลจนเป็นที่น่าพอใจ จึงได้ขยายผลต่อไปยังเกษตรกรและผู้สนใจรอบคุ้งบางกะเจ้า
นายนภดล ได้เล่าว่า ต่อมาเมื่อมีผู้สนใจปลูกส้มเทพรสมากขึ้น จึงได้จัดตั้งกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกส้มเทพรสคุ้งบางกะเจ้าขึ้น เพื่อเพิ่มพื้นที่การปลูกส้มให้มาก ลดอัตราความเสี่ยงสูญพันธุ์ อนุรักษ์พันธุ์ส้มให้คงอยู่ในพื้นที่ มีสมาชิกอยู่ร่วม 100 คน โดยชุมชนคุ้งบางกะเจ้าเป็นเจ้าของ ทำการขยายพันธุ์โดยการแจกจ่ายต้นกล้าให้แก่พี่น้องเกษตรกรคนละ 2 ต้น เพื่อนำไปทดลองปลูกในสวน ซึ่งผลผลิตอุดมสมบูรณ์จนสามารถนำไปขยายพันธุ์ต่อได้ และในปัจจุบันกลุ่มเกษตรกรฯ สามารถขยายพันธุ์ทำได้มากถึง 1,000 ต้น และคาดว่าในอนาคตทางกลุ่มจะสามารถขยายพันธุได้มากกว่า 3,000 ต้น
“จริงๆ แล้วผมสามารถปลูกคนเดียว อนุรักษ์คนเดียว ขายคนเดียว รวยคนเดียวก็ได้ แต่ถ้าเกิดเหตุการณ์ไม่คาดฝันขึ้นอย่างเช่น น้ำท่วมฉับพลันหรือน้ำเค็มรุกหนักก็จะทำให้ดินเป็นกรด สร้างความเสียหาย อาจจะทำให้ส้มสูญพันธุ์ไปอีกครั้งก็เป็นได้ ดังนั้นผมจึงได้นำกิ่งพันธุ์ไปแจกให้แก่เกษตรกรข้างเคียงช่วยกันปลูกและทำให้ทุกคนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์พืชพื้นเมืองเฉพาะถิ่น สร้างความภาคภูมิใจให้แก่คนในท้องที่อีกด้วย” นายนภดล กล่าว
ด้านนายปรีชา สาธุการ หนึ่งในสมาชิกกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกส้มเทพรสคุ้งบางกะเจ้า เปิดเผยว่า รู้สึกดีใจและภาคภูมิใจมากที่ได้มีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ส้มเทพรสให้กลับมาเป็นที่รู้จักและเป็นพืชพื้นประจำถิ่นอีกครั้ง หลังจากส้มชนิดนี้ได้หายสาบสูญไปกว่า 30 ปี และอยากให้ทุกคนหันมาเห็นคุณค่าของผลไม้พื้นถิ่นโบราณและช่วยกันปลูกส้มเพื่อขยายให้เต็มพื้นที่กระเพาะหมูต่อไป
เนื่องจากส้มเทพรสได้หายสาบสูญไปเป็นระยะเวลานาน และถูกค้นพบในพื้นที่คุ้งบางกะเจ้า ทางกลุ่มเกษตรกรฯ จึงได้รวมตัวกันเพื่อจดทะเบียนให้เป็นพืชพื้นเมืองเฉพาะถิ่นตั้งแต่ช่วงปลายปี 2558 โดยในขณะนี้อยู่ในขั้นตอนการพิจารณาของคณะกรรมการ จากนั้นสำนักงานเกษตรจังหวัดจะทำหนังสือเรื่องการขึ้นทะเบียนเพื่อปิดประกาศทั่วประเทศไปอีก 90 วัน เพื่อให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องรับทราบและเป็นการตรวจสอบว่าส้มเขียวหวานสายพันธุ์เทพรสนี้ มีที่จังหวัดสมุทรปราการเพียงแห่งเดียวเท่านั้น และคาดว่าชาวคุ้งบางกะเจ้าอาจได้รับข่าวดีในเร็วๆ นี้
“ในอนาคตผมต้องการสร้างให้ส้มเทพรสเป็นจุดเด่นของพื้นที่กระเพาะหมู พัฒนาให้เป็นแหล่งปลูกส้มเทพรสที่สามารถนำผลผลิตและกิ่งพันธุ์มาจัดจำหน่ายได้ หากการขึ้นทะเบียนส้มเทพรสให้เป็นพืชพื้นเมืองเฉพาะถิ่นของคุ้งบางกะเจ้าได้เป็นที่เรียบร้อยแล้ว เราจะต่อยอดสวนเกษตรของผมให้กลายเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้อย่างเต็มรูปแบบ ทั้งด้านการขยายพันธุ์ส้มและแจกจ่ายให้แก่เกษตรกรและชาวบ้านในพื้นที่ที่สนใจปลูกส้ม อีกทั้งเรายังได้มีการให้ความรู้ทางด้านเกษตรอินทรีย์ เช่น จุลินทรีย์น้ำเค็ม เพื่อใช้ในการบำรุงพืชพรรณในสวนให้แข็งแรง สามารถสู้กับสภาพดินและน้ำของคุ้งบางกะเจ้าที่เป็นพื้นที่สามน้ำได้” นายนภดล กล่าวด้วยสายตาแห่งความมุ่งมั่น
